گبه

فرش گبه

قبل از هرچیزی لازم است اشاره کنیم که بافت قالی ، گلیم و گبه که از هنرهای دستی اصیل و سنتی ایران عزیزمان محسوب می‌شوند، همگی به هزاران سال پیش باز می‌گردد و همه آنها جز افتخارات ایرانیان به حساب می آید که دارای ارزش و مقام بالایی می باشند و نمی توان گفت کدام یک نسبت به دیگری بهتر است، چون هرکدام دارای کاربرد و مشخصات خاص خودشان می باشند.

گبه نوعي قالی گره بافته و درشت بافت است، با پرزهاي بلند كه يك تا سه سانتي متر خواب دارد، و تعدد پودهاي آن بين 3 تا 8 است که باعث نرمي فراوان آن مي‌شود. پود فرش عبارت است از رشته نخ هایی که به صورت موازی یکدیگر از بین نخ های تار گذشته و به طور افقی در دار فرش عبور داده می شوند . پرز نیز گره هایی می باشد که دور تارها و بین پودهای ساختار می پیچند و بعد از آن توسط چاقو یا غلاب بریده می شوند. در گذشته عشایر قشقایی و لر، گبه‌ها را برای مصرف خود در ابعاد قالی و قالیچه با تار و پودی از جنس پشم می بافتند اما امروزه گبه ها طرفدارن زیادی پیدا کرده اند و بیشتر از پیش بافته می شوند.

در اوایل گبه‌ها ساده و بدون نقش بافته می‌شدند. بافندگان فرش گبه اغلب از محیط و طبیعت اطراف الهام می‌گرفتند و طرح‌های ذهنی خود را روی گبه‌ها به کار می‌گرفتند. چون بافنده آن را برای نیاز و مصرف شخصی خود تولید می‌کرده در بافت آن از ایده‌های ذهنی اش بهره می‌گرفته و گاهی آرزوهایش را بر روی گبه به نمایش می‌گذاشته است. مانند نقش چادر که شاید به معنای داشتن سرپناهی ثابت بوده یا نقش انسان به عنوان خانواده و نقش‌های دیگری که هر یک نماد خاص خود را داشته‌است. گبه دستبافته‌ای با اصالت است و نقوشی که در بافت آن به کار رفته است آن را از سایر دستبافته‌ها متمایز می‌کند. اغلب طرح‌های گبه ملهم از طبیعت اطراف بافندگان و بر اساس ذهنیت آن‌ها بوده‌است.

انواع طرح های گبه

مهم‌ترین طرح‌های گبه به شرح زیر است:

گبه های طرح شیر

مهم‌ترین طرحی که در میان عشایر بافته شده نقش شیر می‌باشد که تنها نقش مشترک بین بافندگان مناطق مختلف بوده‌است.

طرح خشتی یا قابی شکل

این طرح از کابردی‌ترین نقش‌های گبه است و مورد علاقه بافندگان فارس و بختیاری بوده‌است. اساس آن شامل طرح‌هایی با قاب‌های منظم می‌باشد که هر یک از قاب‌ها به صورت جداگانه طرحی هماهنگ با قاب‌های دیگر دارد. نقوش به کار رفته در قاب‌ها عبارتند از :طرح‌های هندسی، طرح درخت گل و مرغ، خاتم کاری و نقش‌های ستاره‌ای که قاب‌ها را زینت بخشیده است.

طرح حوض گبه

این نقش شامل ترنجی در وسط است که گلی را نشان می‌دهد که از اطراف آن گل‌ها و غنچه‌هایی دیگر گسترش یافته‌است.

طرح گل گبه

به نقش گل رز در گبه طرح گل گبه می‌گویند.

طرح ایلاتی

این طرح برگرفته از طبیعت اطراف عشایر است و کاملاً ذهنی است و بیشتر در میان قاب‌های لوزی، دایره، مربع، مستطیل و بیضی قرار می‌گیرد که هر یک از آن‌ها با طرح‌های با اصالت ایرانی مزین شده‌اند.

طرح درخت

درخت در زندگی آدمیان جایگاه مهمی داشته‌است که در این میان درخت سرو که نماد شادی و بید مجنون که نماد غم و اندوه بوده‌است بیشترین کاربرد را داشته‌است.

طرح راه راه

این طرح به گونه‌های متفاوت توسط بافندگان به کار می‌رود. جهت این راه‌ها اغلب به صورت عمودی و اریب است و گاهی نیز از جهت افقی استفاده می‌کنند.

طرح خانه در هم

در دل این نقش مفهومی عرفانی مورد نظر است. این خانه‌های در هم شده و یکنواخت تصویری انتزاعی از مراحل زندگی را نمایان می‌کند که آغاز آن از عالم هستی است و پایان آن به گوهر ذات و وجود منتهی می‌شود.

طرح کف ساده

این گبه‌ها سفره‌های بدون نقش را در برابر ذهن مجسم می‌نمایند. این بی نقشی خانه‌های محقر روستاییان و زمین بی محصول آن‌ها را نمایان می‌کند. نقش‌های دیگری نیز در گبه استفاده می‌شوند که عبارتند از: عنکبوت، لوزی لوزی، لوزی‌های سوار برهم، زیگ زاگ، چهار گوشه، محراب، حیوانات وانسان.

سرعت بافت

بافت فرش نیاز به نقشه و ریزه کاری های زیادی می باشد و همین امر باعث می شود که نسبت به گبه، زمان بیشتری برای آماده شدن ببرد.

در بافت قالی و گلیم یک اصطلاحی بسیار رایج می باشد که به فرش‌ ها پرز بافی و گلیم‌ ها تخت بافی می‌ شوند. در واقع در بافت فرش شما لازم است که برای داشتن جزئیات، زمان زیادی صرف کنید. در حالی که در بافت گبه نیز باید گفت که درست است که گبه هم پرز دارد، ولی چون از روی نقشه بافته نمی شود دارای سرعت بافت بیشتری می باشد.

تمیز کاری و شستشو

از لحاظ شستشو و تمیز کردن همانطور که اشاره کردیم از آنجایی که قالی نسبت به گبه هم سنگین تر و هم اندازه بزرگتری دارد، قطعا در زمان شستشو با سختی بیشتری همراه است که اگر دوست دارید در مورد نحوه لک برداری فرش بدانید ما قبلا آن را برای شما آماده کرده ایم.

همچنین لازم است اشاره کنیم که نوع بافت فرش نیز باعث می شود که لکه برداری و تمیز کردن آن نسبت به گلیم که دارای یک سطح مسطح و صاف می باشد بسیار سخت تر باشد. از آنجایی که گبه دارای پرزهای بلندی می باشد نیز لازم است بدانید که تمیز کردن آن از فرش سخت تر نباشد، قطعا راحت ترم نیست.

معنی کلمه گبه

معنی گبه با گذشت زمان دچار تغییر و تحول شده است. در حال حاضر، معنای ضخیم و زمخت می دهد. به دلیل این که دارای پرزهای بلند است و تعداد پودهایی که در بافت آن به کار رفته بین 3 تا 8 عدد می باشد. ظاهرا معنی سابق کلمه گبه، قبیح و به معنای زشت و معمولی بوده و گاهی کلمه گایر را نیز به آن نسبت داده اند که معنای محافظ را در بر داشته است. اما گفته می شود که این واژه در اصل به معنای خام، طبیعی یا دست نخورده است.